ĐẦU TƯ CÔNG – GIẢI PHÁP ĐỂ NÂNG CAO HIỆU QUẢ

Theo chương trình kỳ họp thứ 6, Quốc hội khóa XV sẽ xem xét, đánh giá giữa kỳ việc thực hiện kế hoạch cơ cấu lại nền kinh tế giai đoạn 2021-2025 theo Nghị quyết số 31/2021/QH15 ngày 12/11/2021 của Quốc hội. Nghị quyết 31 đề ra 7 nhóm mục tiêu với 27 chỉ tiêu cụ thể và 5 nhiệm vụ trọng tâm cơ cấu lại nền kinh tế đến năm 2025. Chính phủ cũng đã ban hành chương trình hành động và cụ thể hóa thành 30 chỉ tiêu và 102 nhiệm vụ xây dựng chương trình, đề án.

Sau gần hai năm triển khai thực hiện cơ cấu lại nền kinh tế, nhiều văn bản quy phạm pháp luật nhằm hoàn thiện thể chế và tạo khung pháp lý thúc đẩy quá trình cơ cấu lại nền kinh tế được tập trung xây dựng, ban hành và tổ chức thực hiện. Tính đến ngày 31/8/2023, tất cả các Chương trình, Đề án thực hiện cơ cấu lại nền kinh tế đã được triển khai, trong đó, có 37/102 (chiếm 36,3%) nhiệm vụ đã hoàn thành và có kết quả rõ ràng; 28/102 nhiệm vụ (chiếm 27,4%) đã triển khai, đang chỉnh sửa bổ sung hoàn thiện trình cấp thẩm quyền ban hành; 37/102 nhiệm vụ (chiếm 36,3%) đang triển khai theo kế hoạch.


Một trong những nhiệm vụ trọng tâm trong cơ cấu lại nền kinh tế là cơ cấu lại đầu tư công. Đặt vấn đề cơ cấu lại đầu tư công bởi lẽ trước hết xuất phát từ vai trò quan trọng của đầu tư công trong điều hành, định hướng và dẫn dắt kinh tế - xã hội, khơi gợi và huy động các nguồn lực khác cho phát triển. 

Những chuyển biến tích cực trong cơ cấu lại đầu tư công

Nhìn một cách tổng thể, giai đoạn 2021-2023, thể chế, pháp luật về đầu tư công tiếp tục được sửa đổi, hoàn thiện theo hướng phân cấp, phân quyền quản lý thống nhất, hiệu lực, hiệu quả đáp ứng yêu cầu thực tiễn, kịp thời tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong triển khai các dự án, góp phần đẩy nhanh tiến độ thực hiện giải ngân vốn đầu tư công và thúc đẩy phục hồi nền kinh tế. Nhờ vậy, tiến độ giải ngân vốn đầu tư công giai đoạn 2021-2023 đã có những bước cải thiện rõ rệt, trung bình năm 2021, 2022 đạt khoảng 93,56%, điều này cho thấy đã đưa một lượng vốn lớn ra nền kinh tế, tạo đầu ra cho nhiều ngành, lĩnh vực, lao động, việc làm,… hỗ trợ tăng trưởng, sản xuất kinh doanh.

Vốn đầu tư công được bố trí tập trung, từng bước khắc phục tình trạng đầu tư phân tán, dàn trải, kéo dài, chuyển tiếp chiếm phần lớn trong tổng số dự án được giao kế hoạch đầu tư vốn ngân sách nhà nước (NSNN) năm 2021-2023. Hiệu quả đầu tư theo đúng mục tiêu, định hướng của chiến lược, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm. Đầu tư có trọng tâm, trọng điểm, tập trung vào các ngành, lĩnh vực then chốt, các công trình, dự án, có sức lan tỏa, tạo động lực phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm hiệu quả giữa các vùng miền. Cơ cấu đầu tư công dịch chuyển sang các ngành gắn với quá trình cơ cấu lại nền kinh tế như phát triển hạ tầng giao thông, hạ tầng số, KHCN, giáo dục và đào tạo, y tế và trợ giúp xã hội, khắc phục thiên tai và thích ứng với biến đổi khí hậu. 

Đầu tư công bước đầu đã phát huy vai trò là vốn mồi, dẫn dắt đầu tư của các thành phần kinh tế khác. Giai đoạn 2021-2022, đã triển khai 08 dự án PPP mới trong đó 07 dự án lĩnh vực giao thông, 01 dự án lĩnh vực nước sạch. Các dự án này đã huy động được 58.574 tỷ đồng vốn đầu tư tư nhân.

Cơ cấu lại đầu tư công chưa như kỳ vọng

Theo số liệu thống kê, tỷ lệ đầu tư tư nhân/đầu tư công năm 2021 đạt 4,9 và năm 2022 là 4,7; bình quân giai đoạn 2016-2020 đạt 4,8. Điều này cho thấy vai trò dẫn dắt, kích hoạt đầu tư tư của đầu tư công trong tiến trình cơ cấu lại đạt được khá khiêm tốn, chưa như kỳ vọng. Số lượng các dự án PPP không nhiều, đối tượng PPP còn hẹp, mới chủ yếu trong lĩnh vực kết cấu hạ tầng, một số mô hình có hiệu quả như "Đầu tư công - quản lý tư", "Đầu tư tư - sử dụng công" chưa được nhân rộng.

Công tác tổ chức triển khai thực hiện dự án đầu tư công ở nhiều nơi còn chậm, chưa đồng bộ, dẫn đến hiệu quả chưa cao, giảm tác động lan tỏa của các dự án. Công tác xây dựng kế hoạch đầu tư chưa sát với khả năng thực hiện, dẫn đến không phân bổ được hết kế hoạch vốn được giao, còn tình trạng “vốn chờ dự án đủ thủ tục”, dự kiến vốn trước rồi mới tiến hành làm thủ tục đầu tư, hoặc thực hiện các thủ tục gia hạn Hiệp định, kéo dài thời gian bố trí vốn đối với dự án sử dụng vốn ODA và vay ưu đãi của các nhà tài trợ nước ngoài. Công bố chỉ số giá xây dựng tại các địa phương chưa kịp thời, chưa sát với thị trường, gây bị động cho chủ đầu tư, nhà thầu; chất lượng chuẩn bị dự án thấp. Công tác khảo sát, thiết kế dự án chưa tốt dẫn tới nhiều dự án đã được phê duyệt chủ trương đầu tư và quyết định đầu tư nhưng vẫn chưa đủ điều kiện giải ngân vì lại vướng mắc về quy hoạch, địa điểm, đất đai, giải phóng mặt bằng, dẫn tới phải điều chỉnh đơn giá, dự toán làm thay đổi hoặc điều chỉnh lại dự án, làm chậm tiến độ giải ngân

Một số thể chế, chính sách, pháp luật liên quan trực tiếp đến việc triển khai dự án đầu tư công còn bất cập, chưa đồng bộ, thống nhất, khả thi, chưa đáp ứng được yêu cầu thực tiễn nhưng còn chậm được sửa đổi, bổ sung thuộc các lĩnh vực như: Đất đai, tài nguyên, môi trường, ngân sách nhà nước, công sản, xây dựng... Đây được xem là rào cản lớn nhất ảnh hưởng trực tiếp đến việc giải ngân vốn đầu tư công. 

Giải pháp nào cho cơ cấu lại đầu tư công đến năm 2025

Kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021-2025 đã được Quốc hội thông qua tại Nghị quyết số 29/2021/QH15. Do vậy, việc tập trung thực hiện có hiệu quả kế hoạch này là tiền đề quan trọng; song cần có sự điều hành linh hoạt, kịp thời điều chỉnh, bổ sung khi cần thiết. Trong đó, ưu tiên đầu tư vốn vào các ngành, lĩnh vực then chốt, các công trình, dự án trọng điểm, có sức lan tỏa, tạo động lực phát triển kinh tế - xã hội, nhất là hạ tầng vùng động lực tăng trưởng, hạ tầng thúc đẩy liên kết vùng, liên kết ngành, hạ tầng kinh tế số, giáo dục, y tế, văn hóa, vùng khó khăn, khu vực chịu ảnh hưởng lớn bởi dịch bệnh, thiên tai, biến đổi khí hậu; bảo đảm cân đối hơn giữa các phương thức trong phát triển hạ tầng giao thông. 

Tiếp tục rà soát, hoàn thiện các quy định pháp luật để tháo gỡ khó khăn, vướng mắc về thể chế, cơ chế, chính sách; thực hiện nghiêm quy định của pháp luật về đầu tư công, các nguyên tắc, tiêu chí, thứ tự ưu tiên bố trí vốn đầu tư nguồn ngân sách nhà nước; nâng cao chất lượng công tác xây dựng kế hoạch, đảm bảo phù hợp với nguồn lực và khả năng thực hiện của dự án. Nâng cao trách nhiệm người đứng đầu trong việc quyết định chủ trương đầu tư, quyết định đầu tư dự án; thực hiện tốt công tác chuẩn bị đầu tư, giải phóng mặt bằng, đền bù, tái định cư của các dự án khởi công mới.

Tiếp tục đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác giám sát, đánh giá đầu tư, tích hợp các hệ thống thông tin và cơ sở dữ liệu về quản lý đầu tư nhằm đảm bảo công khai, minh bạch thông tin và tăng cường giám sát đối với đầu tư công. Đẩy nhanh tiến độ hoàn thành Báo cáo xây dựng bộ tiêu chí giám sát, đánh giá kết quả quản lý đầu tư công và hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công.

Nghiên cứu mở rộng các lĩnh vực hợp tác PPP ngoài lĩnh hạ tầng cho các thành phố lớn và các vùng kinh tế trọng điểm. Nghiên cứu xây dựng cơ chế tài chính thúc đẩy dự án đầu tư liên vùng, tiêu chí lựa chọn dự án và phân bổ nguồn lực cho các dự án liên vùng.

Tăng cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo, đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, phân công, phân nhiệm gắn với trách nhiệm người đứng đầu, chuẩn bị kho dự án, tránh thời gian chờ đợi, cá thể hóa trách nhiệm đi đôi với phối hợp, giám sát, kiểm tra, đánh giá việc thực hiện và khen thưởng, kỷ luật kịp thời, nghiêm minh./.